YAPAY ZEKA VE HUKUK

“Kolombiya’da bir hakim, karar verirken yapay zeka yazılımı ChatGPT kullanmış. Dava, otistik bir oğlan çocuğunun sağlık masraflarının mevcut sigortası tarafından karşılanıp karşılanmaması konusunda. Yazılım hak iddia eden oğlan çocuğun lehine karar vermiş.” (The Guardian). 

“Dünyanın ilk robot avukatı DoNotPay, Şubat ayında ABD’deki bir mahkeme sırasında sanığın kendisini savunması konusunda tavsiyeler verecek. Mahkeme sırasında sanık, kulaklık kullanarak DoNotPay’den danışmanlık alacak.” (Cumhuriyet). Aynı gazetede Çin’de bir mahkemede yapay zeka kullanılmaya başlanıldığı haberini de okuduk. 

Son aylarda medyada yer alan bu haberler, ceza yargıcı olarak heyecanlanmama, konu üzerinde düşünme ve yazmama yol açmıştır.

Yapay zeka (Artificial intelligence- AI) ; insan zekasına özgü olan, algılama, öğrenme, çoğul kavramları bağlama, düşünme, fikir yürütme (belirtme), sorun çözme, iletişim kurma, çıkarsama yapma ve karar verme gibi yüksek bilişsel fonksiyonları veya otonom davranışları sergilemesi beklenen yapay bir iletişim sistemidir. (Vikipedia, Yapay Zeka maddesi).

Yapay zeka üzerine başka tanımlamalar da yapılmıştır. Yapay zekanın,  insan tarafından otonom yapılan davranışların makineler aracılığı ile yapılması, insan aklının nasıl çalıştığını ortaya koymaya çalışan bir kuram, insan zekasının bilgisayar aracılığı ile taklit edilmesi gayretleri, makineleri kontrol eden bilgisayar programlarının tasarlanarak insan zekasının yapısının anlaşılması gibi çeşitli kavramsal açıklamalar yapılmıştır. (Hukuk Perspektifinden Yapay Zeka, Derleyen: Erdem Büyükbağış, Onikilevha  Yayınları, s.9).

Yapay zeka bilgisayar programları, algoritmalar ve iletişim sistemlerinden oluşmakta. Robot, makine ya da bilgisayarlara yüklenen bu sistemler "öğrenme" ve "problem çözme" gibi "bilişsel" işlevleri taklit etmek suretiyle çalışmakta. Çok hızlı bir şekilde gelişen yapay zeka programları hayatın her alanında kullanılmaya başlanmıştır. Bu alanlardan biri de hukuktur. Soru şu: Yapay zeka mahkemelerde kullanılabilir mi? Yapay zeka sistemi kullanılarak hüküm (karar) verilebilir mi? Verilirse bu karar “adil” olur mu?

Hukuk, özellikle ceza hukuku, hukuksal sorunları çözerken  “muhakeme” tekniğini (faaliyet) kullanmakta.  Mantığın tez, antitez, sentez kurgusu, hukukta karşımıza iddia, savunma, karar (hüküm) olarak çıkmakta. Hükme ulaşmak bir muhakemeyi gerektirmekte. Muhakeme faaliyeti, iddia ve savunmanın ileri sürdüğü delillerin değerlendirilmesi ve oradan bir sonuç çıkarma sürecidir. Hukuka uygun, adil bir karara ulaşmak amacıyla yargıç, zihinsel faaliyet yanında vicdani bir faaliyette de bulunmakla yükümlüdür. Deliller, vicdani kanaate göre değerlendirilir. Hukukta hükme (karar) ulaşmak için zorunlu olan “muhakeme” insanın (Yargıç) zihinsel ve vicdanı faaliyetinin bütününü ifade eder. Hukuksal sorunun çözümü iki aşamada gerçekleştirilir. İlk aşamada fiilin suç olup olmadığı ile sanık tarafından işlenip işlenmediği sorunu çözülür. İkinci aşama ise uygulanacak yaptırımın (ceza) belirlenmesidir. Yargıç her iki aşamada muhakeme faaliyeti yürütür. Bunun için zihinsel ve vicdani yetisini kullanır.  

Bu kısa açıklamadan sonra hukukta yapay zeka uygulamasına bakalım. Hukukta yapay zeka kullanıldığında yapılan nedir? Hüküm için yukarıda açıkladığımız muhakeme faaliyeti yürütülecektir. Bunun için yapay zeka makinesine (robot/bilgisayar)  konuyla ilgili bütün geçmiş uygulama örnekleri ile diğer bütün verilerin (hukuk mevzuatı, deliller, sanıkla ilgili bütün bilgiler vb.) yüklenmiş olması gerekir. İnsan beyninin zihinsel faaliyetini taklit ederek oluşturulan yapay zeka sistemi, insanın zihinsel faaliyetine benzer bir işlem (faaliyet) yaparak hükme (karar) ulaşır. Yapay zeka sistemi yargıcın muhakemede kullandığı “vicdani kanaat” faaliyetini kullanamaz. Dolayısıyla yapay zeka kullanılarak ulaşılan sonuç, zihinsel faaliyeti yanında vicdani kanaatini de kullanan yargıcın muhakeme sonunda ulaştığı sonuçla her zaman örtüşmeyebilir. Böyle bir karar adil kabul edilebilir mi? 

Bu konuda yazmaya devam edeceğiz.  

Enver KUMBASAR