YAPAY ZEKA KİŞİ MİDİR?

    Yapay zeka (Artificial Intelligence-AI) genel olarak düşünme, anlama, yorumlama ve öğrenme gibi insan zekası ile gerçekleştirilen işlemlerin bilgisayar programları aracılığıyla gerçekleştirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Başka bir deyişle yapay zeka,  dışardan aldığı verileri yorumlama, bunlardan çıkarım yaparak öğrenme ve öğrendiklerini kullanma yetisine sahip bir sistemdir. Bir çeşit insan zekasını taklit ederek çalışır ve bunu algoritmalarla gerçekleştirir.

    Yapay zekanın günlük hayatımıza giderek daha çok yer aldığı açıktır.  Öyle ki yapay zeka teknolojileri ile artık roman, şiir, tiyatro oyunu, tez yazılabilmekte, resim, beste, çeviri yapılabilmektedir.

     Şu soru sorulmakta: bir yapay zeka bilincinden söz edilebilir mi? Dergimizin yayın yönetmeni Özlem Yüzak  1 Eylül 2023 tarihli Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde, yapılan bilimsel çalışmalarla var olan yapay zeka sistemlerinin henüz bilinçli olmadıklarını ancak gelecekte bilinçli olmamaları için bir fiziksel engelin bulunmadığını aktararak yapay zeka bilinçliliğinin mümkün olabileceği öngörüsünü paylaşmıştır. Sayın Yüzak’ın öngörüsünü destekleyen bilgi dergimizin 389. sayısında yer almıştır. Dergide yer verilen bilimsel bir çalışmanın sonuçlarına göre yapay zeka,  görüntü tanıma, okuduğunu anlama ve dil anlama gibi çeşitli yetilerde insan performansını aşmaya başlamıştır.

    Son dönemlerde yapay zeka alanındaki gelişmelerin hız kazanması  “derin öğrenme” olarak nitelendirilen, insan beyninin yapısı ve işlevinden hareketle oluşturulan yapay sinir ağlarının kullanılmasına dayanan öğrenme tekniğinin uygulamaya konulması etkili olmuştur.  Ancak, derin öğrenme tekniğiyle oluşturulan algoritmalarla donatılmış yapay zeka bilgisayarları çeşitli nedenlerle yanlış sonuçlara vardığı görülmüştür.   Husky cinsi bir köpeğin yapay zeka tarafından kurt olarak algılanması bu durumun en bilinen örneğidir. Görüldüğü gibi istenmeyen sonuçların bir zarara yol açması her zaman olasıdır. Böyle bir durumda zarar nasıl giderilecektir? Daha ileri giderek soralım:  yapay zeka hukuken muhatap alınabilir mi, yapay zeka “kişi” midir?

“Kişi” hukukta, davacı, davalı, şüpheli, sanık vb. sıfatlarla anılan bir öznedir. Kişiler, gerçek ve tüzel kişiler olarak ikiye ayrılır. Gerçek kişiler insanlardır. Tüzel kişiler ise şirket, dernek, sendika, devlet ve benzerleridir.

    Yapay zeka artık yaşamımızın bir parçası, dolayısıyla  hukukun da bir parçası olmuştur. Hukukun hem konusudur, hem de hukuk yapay zeka teknolojilerinden yararlanmaktadır. Yapay zeka bir hakkın öznesi olarak mı, yoksa bir hakkın konusu nesne olarak mı kabul edilecek? Kısaca, yapay zekanın hukuki statüsüne nedir? Yapay zekanın yol açtığı zararlarda sorumluluğun tespiti ve çözümü bu sorunun yanıtına bağlıdır. 

Yapay zekanın hukuki statüsü bakımından baş ayrı görüş tartışılmaktadır: eşya olduğu, köle statüsünde olduğu, gerçek kişi benzeri olduğu, tüzel kişi olduğu, elektronik kişilik olduğu (Yapay Zekanın Haksız Fiillerinden Doğan Hukuki Sorumluluk, Uğur Karaca, Onikilevha Yayınları, İstanbul 2023).

Yapay zekanın eşya olduğunu savunanlar, eşyanın bir hakkın nesnesi ve konusunu oluşturduğu kabulünden hareketle, ancak kişilerin mülkiyetinde yer alabileceğini söylemektedirler. Bu görüş yürürlükteki hukukumuza yakındır. Roma hukukunda kölenin eşya kabul edilmesinden hareketle, mülkiyete konu yapay zekanın köle statüsünde olduğu savunulmuştur. Yapay zekaya gerçek kişi benzeri bir statü tanınması görüşü, “kişi”nin hukuki bir kavram olduğu düşüncesinden hareketle, yapay zeka yazılımlarına hukuken böyle bir statü verilebileceğini savunmaktadır. Yapay zekaya tüzel kişilik tanınması düşüncesi, insan dışı varlıkların gerçek kişi kabul edilmemesi düşüncesine dayanmaktadır. Yapay zekaya elektronik kişilik tanınması görüşü ilk kez Avrupa Parlamentosu Hukuk İşleri Komisyonu’nun sonradan geri aldığı bir raporunda önerilmiştir.

Bu kısa değerlendirme sonunda baktığımızda, yapay zekanın bu aşamada “kişi” olarak kabul edilmesi olanaklı görülmemektedir. Eşya olduğunun kabulü, yürürlükteki hukuka da uygun düştüğünü belirtmiştik. Ancak yapay zeka alanındaki olağanüstü gelişmeler, çeşitli alanlarda insan yeteneklerinin üstüne çıkması ve bir bilince sahip olması ihtimali karşısında ilerde özel statüde bir “kişi” olarak kabul edilip edilmeyeceği hukukun önemli sorunlarından biri olarak önümüze gelecektir.

Hukukun henüz “kişi” olarak kabul etmediği yapay zeka sisteminin yol açtığı zararların giderilmesi sorunu, Borçlar Kanunu’nun 49. maddesinde düzenlenen “kusur sorumluluğu”, 66/III maddesinde düzenlenen “organizasyon sorumluluğu” ve 71. maddesinde düzenlenen “genel tehlike sorumluluğu” kuralları içerisinde “kusursuz sorumluluk”  bağlamında çözümlenebileceği kabul edilmektedir (“Yapay Zeka İşletenin Hukuki Sorumluluğu”,  Prof. Dr. Erdem Büyüksağiş, Ar. Gör. Elif Ceren Türkoğlu ve Av. Onur Alptekin, Hukuk Perspektifinden Yapay Zeka, Derleme, Onikilevha Yayınları,  İstanbul 2022, s.57-109).

Yapay zeka ve hukuk, yazmaya devam edeceğiz.